رشد گفتار، زبان و مهارت‌های ارتباطی کودک 

رشد مهارت‌های گفتاری و زبانی در کودکان از عوامل مختلفی تأثیر می‌پذیرد. این عوامل از دوران پیش از تولد شروع شده و شامل تاثیرات محیطی، خانوادگی و آموزشی پس از تولد نیز می‌شوند. شناخت این عوامل و تاثیرات آن‌ها بر رشد کودک، به والدین و مربیان کمک می‌کند تا با اقدامات مناسب به رشد بهینه کودکان یاری رسانند. 
۱. عوامل خطر قبل از تولد 
تأثیر مصرف برخی داروها توسط مادر، الکل و مواد مخدر در دوران بارداری می‌تواند بر رشد مغزی جنین تأثیر بگذارد و منجر به بروز آسیب هایی شود که بر روی مهارت های ارتباطی، گفتار و زبان در سنین رشد کودک تاثیر می‌گذارد. 

هرچند برخی از این مشکلات خارج از کنترل ما هستند، می‌توان با کمک توانبخشی و جلسات درمانی به بهبود مهارت های ارتباطی کودکان کمک کرد. 

۲. تاثیرات محیطی و خانواده 
خانواده اولین و مهم‌ترین محیطی است که کودک در آن پرورش می‌یابد. عملکرد ارتباطی خانواده و کیفیت روابط بین اعضای آن، نقش اساسی در رشد مهارت های گفتاری و ارتباطی کودک دارد. محیط زبانی که کودک در آن قرار دارد، باید از طریق ارتباطات کلامی و غیرکلامی اشباع شود. به‌ویژه در دوران پاندمی کرونا، مشاهده شد که محدودیت‌های ارتباطی منجر به افزایش مشکلات گفتاری و زبانی در کودکان شده است. 

 تک فرزندی و خلوت بودن محیط خانواده نیز یک عامل محیطی بالقوه می باشد. در خانواده‌های کم جمعیت و یا فاصله سنی زیاد بین کودکان، تعاملات بین فرزندان کمتر است و کودک ممکن است فرصت های محدودی برای ارتباط با دیگران داشته باشد. این موضوع می‌تواند موجب کاهش مهارت‌های ارتباطی و گفتاری کودک شود. به ویژه وقتی که والدین نیز به دلایل مختلف مانند مشغله‌های کاری و عدم انگیزه کافی، زمان کمی را به گفت‌وگو و بازی با کودک اختصاص دهند. 

۳. استفاده از تکنولوژی و تاثیرات آن 
بسیاری از والدین برای پر کردن خلاء زمانی کودک، از تلویزیون، موبایل و تبلت استفاده می‌کنند. با این حال، استفاده طولانی مدت از این وسایل، به‌ویژه برنامه‌هایی که براساس یک زبان خارجی است، می‌تواند اثرات منفی بر رشد زبانی کودک داشته باشد. مطالعات اخیر نشان داده‌اند کودکانی که بیش از یک ساعت در روز از این وسایل استفاده می‌کنند، در مهارت‌های زبانی و ارتباطی نسبت به هم‌سن‌های خود ضعیف‌تر هستند، چرا که ارتباط دوطرفه‌ای صورت نمی‌گیرد. 

۴. تاثیرات دوران پس از کرونا 
بررسی‌ها در کشورهایی مانند پرتغال نشان داده است که کودکانی که در دوران کرونا متولد و بزرگ شده‌اند، به دلیل محدودیت‌های ارتباطی در این دوران، مهارت‌های زبانی و ارتباطی ضعیف‌تری نسبت به همسالان خود دارند. همچنین، معلمان گزارش داده‌اند که آموزش آنلاین در دوران همه‌گیری، پایه‌های زبانی و گفتاری دانش‌آموزان را تقویت نکرده است. 
۵. تاثیر چندزبانگی 
در شرایطی که کودک دچار تاخیر در رشد مهارت های زبانی است، تلاش برخی والدین برای یادگیری سریع زبان‌های دیگر مانند انگلیسی و یا زبان‌های محلی توسط کودک می‌تواند باعث تشدید این تاخیر یادگیری زبان اصلی شود. اگر کودک در سنین طلایی یادگیری زبان فرصت کافی برای یادگیری زبان مادری نداشته باشد، احتمال دارد که مهارت‌های زبانی پایه‌ای او تقویت نشوند. 

توصیه‌ها برای تقویت مهارت‌های زبانی و گفتاری کودک: 

  • بازی و ارتباط مستقیم با کودک: بازی زبان کودک است و از طریق بازی می‌توان ارتباطات موثر ایجاد کرد. والدین باید خود را در سطح کودک قرار دهند و به او اجازه دهند تا در مکالمات شرکت کند. 
  • ایجاد تجربیات متنوع: کودک از طریق مشاهده و تجربه محیط‌های مختلف مانند پارک، خیابان و مهدکودک می‌تواند مهارت‌های خود را تقویت کند. 
  • عدم استفاده از تلویزیون و موبایل به عنوان جایگزین: ارتباط دوطرفه با کودک را با استفاده از مکالمات روزمره و تشویق او به بیان کلمات جدید تقویت کنید. 
  • خواندن کتاب‌های تعاملی: کتاب‌خوانی به خصوص به شکل تعاملی، مهارت‌های زبانی و ادراکی کودک را تقویت می‌کند. از کودک بخواهید تا درباره تصاویر کتاب صحبت کند و جملات را تکمیل کند. 
  • تشویق به بازی‌های تعاملی: بازی‌هایی که نیاز به تعامل دارند مانند نقش‌آفرینی یا بازی‌های نمادین، به تقویت مهارت‌های ارتباطی کودک کمک می‌کنند. 
  • استفاده از تقلید به عنوان یک روش آموزشی: تقلید کارهای کودک توسط والدین می‌تواند توجه او را جلب کرده و او را به یادگیری بیشتر تشویق کند. 

به یاد داشته باشید که محیط و رفتار والدین تاثیرات عمیقی بر رشد مهارت‌های گفتاری و زبانی کودک دارد و با توجه به این نکات، می‌توانید به کودک خود در کسب این مهارت‌ها کمک کنید.