وقتی با بچه حرف می‌زنیم چه می‌شنود؟ راهنمای کامل رشد گفتار و زبان کودکان
وقتی با بچه حرف می‌زنیم چه می‌شنود؟
راهنمای کامل رشد گفتار و زبان کودکان زیر ۶ سال
مقدمه
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های والدین این است که بدانند وقتی با کودک خود صحبت می‌کنند، او تا چه حد حرف‌هایشان را متوجه می‌شود. خیلی از پدر و مادرها با نگرانی می‌پرسند:
- آیا فرزندم درک می‌کند که از او می‌خواهم کلمه یا جمله‌ای را تکرار کند؟
- اگر جواب نمی‌دهد یا بی‌توجه است یعنی مشکلی وجود دارد؟
- چگونه می‌توانم دایره لغات و توانایی گفتاری او را تقویت کنم؟
پریسا احمدی – کارشناس ارشد گفتاردرمانی در یک لایو آموزشی به این پرسش‌ها پاسخ داده و توضیح داده‌اند که کودک در هر مرحله از رشد گفتار چه چیزی می‌شنود، چه چیزی را می‌تواند بیان کند و والدین چگونه باید با او صحبت کنند.
مراحل رشد طبیعی گفتار و زبان کودک
از تولد تا ۱۲ ماهگی (مرحله آوایی و اولین کلمات)
کودک صداهای مختلف (مانند غان و غون) تولید می‌کند.
در حدود یک سالگی اولین کلمه‌ها مثل «مامان» و «بابا» شنیده می‌شود.
- درک زبانی جلوتر از بیان است: کودک وقتی «مامان» را می‌شنود، نگاه می‌کند یا واکنش نشان می‌دهد حتی اگر نتواند بگوید.
۱۸ تا ۲۴ ماهگی (شروع ترکیب کلمات)
کودک حدود ۵۰ کلمه می‌داند.
می‌تواند ترکیب‌های ساده مثل «آب بده» یا «بیا توپ» بگوید.
وقتی والدین جمله‌های ۳ کلمه‌ای می‌گویند، او درک می‌کند حتی اگر نتواند تکرار کند.
۲ تا ۳ سالگی (جمله‌های کوتاه)
طول گفته‌های کودک به ۳ کلمه می‌رسد.
وضوح گفتار حدود ۵۰٪ در ۲ سالگی و ۷۵٪ در ۳ سالگی است.
کودک می‌تواند جملات ساده‌ی دیگران را بفهمد و پاسخ دهد.
۳ تا ۴ سالگی (گسترش ساختار زبانی)
استفاده از حروف اضافه (با، برای، توی) آغاز می‌شود.
طول جمله‌ها بیشتر می‌شود.
گفتار برای افراد غریبه ۱۰۰٪ قابل فهم می‌شود.
۴ تا ۵ سالگی (مرحله طلایی یا Golden Time)
گفتار کودک بسیار شبیه بزرگسالان است.
فقط خزانه واژگان است که تا پایان عمر رشد می‌کند.
این سن بهترین زمان برای پیشگیری و مداخله در مشکلات گفتاری است.
کودک هنگام صحبت والدین چه می‌شنود؟
کودکان متناسب با سن خود، بخشی از جملات را می‌فهمند.
مثال:
اگر کودک ۲ ساله باشد و والدین بگویند: «بهت گفتم از مغازه برات می‌خرم» احتمالاً فقط واژه‌هایی مثل مغازه یا بخرم را متوجه می‌شود، نه کل جمله.
بنابراین والدین باید جملات کوتاه، ساده و یک پله بالاتر از سطح گفتار کودک انتخاب کنند.
اشتباهات رایج والدین
۱. کم‌گفتاری
بعضی والدین کمتر از ظرفیت کودک صحبت می‌کنند. مثال: کودک ۳ ساله می‌تواند جملات ۴ کلمه‌ای را بفهمد ولی والدین فقط کلمات تک‌واژه استفاده می‌کنند.
۲. زیادگویی و پیچیده‌گویی
برخی والدین با کودک دو ساله مثل یک بزرگسال صحبت می‌کنند (جملات طولانی، زمان گذشته و آینده، جملات شرطی). این باعث فشار، استرس و حتی لکنت می‌شود.
۳. جایگزینی وسایل دیجیتال با ارتباط زنده
تلویزیون و تبلت هیچ‌گاه جایگزین گفت‌وگوی واقعی نمی‌شوند. کودکی که فقط دیالوگ‌های فیلم را تکرار می‌کند، ارتباط واقعی برقرار نمی‌کند.
۴. برچسب زدن عجولانه
والدین گاهی بدون مشاوره تخصصی، به کودک برچسب «اوتیسم»، «لکنت» یا «بی‌میلی به گفتار» می‌زنند. این کار اشتباه است و می‌تواند اضطراب خانواده و کودک را بیشتر کند.
راهکارهای عملی برای والدین
کتاب‌خوانی روزانه (حتی در ۱۸ ماهگی فقط با نام بردن تصاویر).
توضیح محیط اطراف (در پارک: «این تاب است، بچه‌ها می‌خندند»).
گوش دادن فعال (به کودک فرصت بدهید تا پاسخ دهد).
تشویق به بیان نیازها (مثلاً به جای پیش‌دستی در آوردن آب، صبر کنید تا کودک بگوید «آب بده»).
صحبت شمرده و آرام (سرعت گفتار بالا کودک را گیج می‌کند).
اجتناب از سؤال‌باران کردن کودک (به جای پرسش‌های زیاد، از گفت‌وگو و بازی برای یادگیری استفاده کنید).
نشانه‌های هشداردهنده اختلال گفتار و زبان
عدم واکنش به صدا در ۱۸ ماهگی (احتمال مشکل شنوایی).
گفتن کمتر از ۱۰ کلمه در ۱۸ ماهگی.
ناتوانی در ساخت جملات دو کلمه‌ای تا ۲۴ ماهگی.
لکنت یا ناروانی پایدار بیش از ۶ ماه.
وضوح پایین گفتار بعد از ۳ سالگی (کمتر از ۷۵٪ قابل فهم).
حذف ناگهانی کلماتی که قبلاً بلد بوده.
بی‌میلی شدید به برقراری ارتباط با دیگران.
نقش محیط در رشد گفتار کودک
تلویزیون و تبلت: بیش از یک ساعت در روز توصیه نمی‌شود؛ جایگزین تعامل انسانی نمی‌شوند.
مهدکودک و جمع همسالان: می‌تواند محرک خوبی برای یادگیری زبان باشد، به شرطی که مربیان آموزش‌دیده باشند.
خانواده پرجمعیت یا کم‌جمعیت: در خانواده‌های کم‌جمعیت باید والدین وقت بیشتری برای گفت‌وگو اختصاص دهند.
سؤالات متداول والدین
۱. پسرمو چند بار بردم گفتاردرمانی، یه شوک شدیدی بهش وارد شد. الان بهتر شده اما کلامش واضح نیست، چیکار کنم؟
پاسخ: لکنت با واضح نبودن کلام فرق دارد. لکنت یعنی گیر کردن، کشیده‌گویی و تکرار. وضوح پایین کلام می‌تواند علت‌های دیگری داشته باشد. پیشنهاد اصلی این است که حتماً دوباره به گفتاردرمانگر مراجعه شود. در صورت نیاز، گفتاردرمانگر کودک را به روانشناس یا روانپزشک ارجاع خواهد داد.
۲. دخترم ۱۸ ماهشه و هیچ عکس‌العملی برای حرف زدن نشون نمیده، چیکار کنم؟
پاسخ: در ۱۸ ماهگی کودک باید حداقل تک‌کلمه‌ها را بگوید و عبارات دوکلمه‌ای را شروع کند. اگر هیچ واکنشی ندارد، اولین قدم تست شنوایی است. چون ممکن است کودک در فرکانس‌های خاص دچار افت شنوایی باشد. بعد از آن، مراجعه به گفتاردرمانی ضروری است.
۳. احساس می‌کنم دخترم می‌تونه حرف بزنه ولی نمی‌خواد. علتش چی می‌تونه باشه؟
پاسخ: این حالت دو دلیل دارد:
کودک تمایلی به برقراری ارتباط کلامی ندارد (ممکن است از طریق اشاره ارتباط برقرار کند).
مشکل حرکتی گفتار یا آپراکسی وجود دارد.
گاهی هم لالی انتخابی (میوتیسم) علت است، به‌ویژه اگر کودک قبلاً حرف می‌زده و بعد متوقف شده یا فقط در شرایط خاص حرف نمی‌زند. در این حالت نیاز به بررسی روانشناس یا روانپزشک کودک وجود دارد.
۴. دخترم ۲ سال و ۱۰ ماهشه، چرا وقتی ازش سؤال می‌پرسن جواب نمیده؟
پاسخ: علت‌ها متفاوت است:
ممکن است سؤال را درک نکند.
یا جواب آماده‌ای نداشته باشد.
یا خجالتی باشد و در مقابل افراد خاص صحبت نکند.
بهتر است کودک بمباران سؤالات نشود و فرصت طبیعی برای پاسخ پیدا کند.
۵. بچه‌ام بعضی وقتا یه کلمه رو یه دفعه میگه ولی دیگه تکرارش نمی‌کنه. این طبیعی هست؟
پاسخ: کلمات وقتی واقعی محسوب می‌شوند که بار معنایی داشته باشند (مثلاً هر بار بابا را ببیند بگوید «بابا»). اگر کلمه‌ای گفته شود و بعد حذف شود، طبیعی نیست و باید بررسی شود. توصیه: مراجعه به گفتاردرمانی.
۶. برای وضوح گفتار چه پیشنهادی دارین؟ بچه من جمله میگه ولی بعضی از حروف رو درست ادا نمی‌کنه.
پاسخ: معیار وضوح گفتار:
۲ سالگی: ۵۰٪ قابل فهم
۳ سالگی: ۷۵٪ قابل فهم
۴ سالگی: ۱۰۰٪ قابل فهم برای غریبه‌ها
اگر کودک با این معیارها هماهنگ نیست یا صداهای خاصی را بلد نیست، نیاز به گفتاردرمانی دارد.
۷. بچه‌م ۲۰ ماهشه، ۴۰ تا کلمه میگه و گاهی وقتا دوکلمه‌ای حرف میزنه. آیا نرماله؟
پاسخ: بله. در ۱۸ تا ۲۴ ماهگی ترکیب‌های دوکلمه‌ای شروع می‌شود و کودک باید حدود ۵۰ کلمه بلد باشد. شرایط کودک خوب است، فقط باید روند رشد ادامه پیدا کند.
۸. بچه‌م ۳ سال و ۹ ماهشه حرف نمیزنه، فقط گاهی چند تا کلمه میگه. توجه و تمرکزش هم کمه. وقتی بردم گفتاردرمانی گفتن چیزیش نیست، فقط تأخیر گفتاری داره. نظر شما چیه؟
پاسخ: گفتن «چیزیش نیست» دقیق نیست. کودک نزدیک ۴ سالگی باید جملات ۴ کلمه‌ای بگوید. پس حتی اگر فقط تأخیر گفتاری باشد، باز هم نیاز به مداخله درمانی دارد. گفتاردرمانی باید ادامه پیدا کند.
۹. بچه‌م ۳ سال و ۸ ماهشه تأخیر گفتاری داشته، با گفتاردرمانی بهتر شده ولی الان لکنت داره. چه کار کنیم؟
پاسخ: احتمالاً دچار «ناروانی طبیعی» شده (فشار محیط بیش از توان کودک). لکنت در این سن شایع است. باید درمان ادامه پیدا کند و خانواده‌ها درمان را رها نکنند. در صورت وجود مشکلات رفتاری مثل جیغ‌های بی‌دلیل، مشاوره کودک هم توصیه می‌شود.
۱۰. بچه‌م ۲ سال و نیمشه، فقط ۳ یا ۴ تا کلمه میگه. طبیعی هست؟
پاسخ: خیر. کودک در این سن باید ترکیب‌های دوکلمه‌ای داشته باشد. این کودک نیاز به گفتاردرمانی دارد تا به مسیر طبیعی رشد برگردد.
11. بچه‌م ۵ سالشه ولی توی جمله‌ها از حروف ربط استفاده نمی‌کنه (مثل «و»). طبیعی هست؟
پاسخ: اگر فقط یک حرف خاص را استفاده نمی‌کند، والدین می‌توانند در گفتارشان بیشتر از آن استفاده کنند تا کودک یاد بگیرد. اما اگر به طور کلی درک و استفاده از حروف اضافه و ربط مشکل دارد، نیاز به بررسی تخصصی دارد.
۱۲. چطور می‌تونم به پسر ۳ سال و ۱ ماهه خودم یاد بدم که جمله بسازه و فعل به کار ببره؟
پاسخ: بهترین راه استفاده از افعال امری است (مثل: بده، بخر، بیار) چون کوتاه، ساده و کاربردی هستند.
باید در محیط روزمره به کار گرفته شوند.
والدین جملات کودک را کمی گسترش دهند (مثلاً اگر گفت «بخر»، بگویند «توپ بخر»).
از ترتیب صحیح دستور زبان فارسی استفاده شود.
۱۳. دخترم ۱۵ ماهشه، اصلاً شوقی برای حرف زدن نداره. چه کار کنم؟
پاسخ:
باید بررسی شود که آیا واقعاً بی‌میلی وجود دارد یا محیط کافی برای تحریک گفتار کودک فراهم نیست.
تست شنوایی لازم است.
والدین باید فرصت بیان نیاز را به کودک بدهند (مثلاً با یک آ یا اشاره فوری خواسته‌هایش برآورده نشود).
برچسب زدن به کودک (مثل اوتیسم) بدون ارزیابی تخصصی کار درستی نیست.
جمع‌بندی
رشد گفتار و زبان کودک فرآیندی طبیعی است اما نیاز به حمایت فعال والدین دارد. شما باید:
متناسب با سن کودک صحبت کنید.
فرصت دهید خودش نیازش را بیان کند.
از وسایل دیجیتال به‌جای گفت‌وگو استفاده نکنید.
در صورت مشاهده علائم هشداردهنده، بدون تعلل به گفتاردرمان مراجعه کنید.
همین حالا اقدام کنید!
اگر شما هم درباره رشد گفتار کودک‌تان نگرانی دارید:
با یک گفتاردرمانگر متخصص مشورت کنید.
کتاب‌های آموزشی تقویت گفتار کودک را از فروشگاه ما تهیه کنید.
مقالات بعدی ما را دنبال کنید.
مطالبی که بعد از این مقاله باید بخوانید
- اگر از این مقاله لذت بردید و به دنبال اطلاعات بیشتری برای رشد همه‌جانبه کودک‌تان هستید، حتماً سری هم به این مطالب علمی و کاربردی بزنید(روی عنوان مقالات کلیک کنید):
۶ تله روانی خطرناک در کودکان مضطرب
- روش‌های علمی و عملی برای پیشگیری و درمان اضطراب کودکان
مراحل رشد هوش هیجانی در کودکان از تولد تا ۱۲ سالگی | راهنمای علمی برای والدین
- EQ مهارتی است که کودک را قادر می‌سازد احساسات خود را بشناسد و آن‌ها را مدیریت کند.
چطور هوش هیجانی کودکمان را تقویت کنیم؟
- راهنمای کامل آموزش EQ در خانه برای والدین، همراه با مثال و ابزارهای کاربردی.
تقویت هوش اجتماعی در کودکان | روش‌های علمی و کاربردی بر پایه جدیدترین یافته‌ها
- از مهارت‌های همدلی تا کار گروهی – هوش اجتماعی را از پایه بسازید.
چطور هوش کلامی کودک را تقویت کنیم؟
- راهکارهای ساده برای رشد مهارت‌های زبانی در سنین مختلف کودک.
تقویت هوش کودک | روش‌های علمی برای پرورش ذهن کودکان از ۰ تا ۵ سال
- ترکیبی از بازی، گفتگو و محیط آموزشی برای پرورش ذهن پویا.
راهنمای جامع بازی‌های مونتسوری برای کودکان
- با بازی‌های هدفمند، خودآگاهی و خودتنظیمی را در کودک تقویت کنید.
رشد مهارت‌های حرکتی ظریف در کودکان از تولد تا ۵ سالگی
- معرفی بازی‌های تقویت‌کننده مهارت‌های دستی و حرکتی برای هر سن.
راهنمای کامل ترک پوشک کودک + چک‌لیست و بازی‌های آموزشی
- با حفظ عزت‌نفس کودک، فرایند را به تجربه‌ای مثبت تبدیل کنید.
از پوشک تا اعتماد به نفس | چگونه آموزش ترک پوشک عزت‌نفس کودک را می‌سازد؟
- تحلیل روان‌شناختی تأثیر آموزش‌های بهداشتی بر رشد هیجانی کودک.
چگونه کودکمان را بدون استرس از شیر بگیریم؟
- توصیه‌های علمی و گام‌به‌گام برای یک تجربه عاطفی ملایم.
اهمیت بازی‌های حرکتی در رشد کودکان
- حرکت، پایه‌ای برای یادگیری – با بازی رشد فیزیکی را تقویت کنید.
- خواب منظم، آرامش بیشتر و رشد بهتر؛ راهکارهای عملی برای والدین.
- با آموزش مهارت‌های خودمراقبتی، کودک را برای دنیای بیرون آماده کنید.
محصولات مرتبط با مقاله
نظر خود را بنویسید