مشکلات حسی در کودکان: هر چیزی که باید بدانید

مشکلات حسی در کودکان: هر چیزی که باید بدانید

پردازش حسی چیست؟

تمام رفتارهای ما در طول روز به‌خاطر بازخوردهای حسی ای است که از محیط اطرافمان دریافت می‌کنیم، مانند نشستن، ایستادن، استفاده از خودکار و دیدن نور. در اینجا منظور توانایی دیدن یا شنیدن نیست؛ بلکه پردازش این محرکات توسط مغز است که ما در طول روز با آنها سروکار داریم. مغز پس از پردازش محرک و فهم آن به ما دستور می‌دهد چه واکنشی انجام بدهیم. به‌عنوان‌مثال ممکن است یک غذا برای فردی کم‌نمک و برای فرد دیگری به‌اندازه باشد، این حس کم نمکی یا شور بودن غذا همان پردازش حسی است که توسط مغز انجام می‌گیرد.

حواس مختلف

علاوه بر حواس پنج‌گانه که شامل لامسه، بویایی، چشایی، بینایی، شنوایی است 3 حس دیگر نیز وجود دارد که شامل حس عمقی، وستیبولار و اقشایی است که حس اقشایی ارتباط نزدیکی با حس عمقی دارد. در ادامه به هرکدام از این حس ها میپردازیم تا نسبت به هرکدام شناخت بیشتری پیدا کنیم. این حواس پایه رفتار های ما هستند و کمتر میتوان آنها را به صورت عینی درک کرد.

برای مثال وقتی که در جایی ثابت نشسته‌ایم حس وستیبولار به ما می‌گوید که الان وضعیت ما به چه صورتی است و با کمی تکان‌خوردن گیرنده‌های آن شروع به پردازش می‌کنند خصوصاً حرکات سروگردن زیرا گیرنده‌ها در گوش انسان قرار گرفته‌اند. حس عمقی به ما کمک می‌کند بدون اینکه به دست‌وپای خود نگاه کنیم بدانیم بدنمان در چه وضعیتی قرار دارد و اینها به ما کمک می‌کند که رفتار مناسب داشته باشیم.

دررابطه‌با پردازش حس‌ها اگر تمام افراد در قالب یک نمودار زنگوله‌ای بررسی شوند اغلب در مرکز قرار می‌گیرند، اگر کودکی از این حالت عمومی خارج شود و به یکی از دو سمت این نمودار حرکت کند، ممکن است مشکلات حسی در کودک مشاهده شود.

حس عمقی

حسی است که از عضلات و مفاصل می‌گیریم و شامل محرکاتی مثل فشار، هل دادم و کشش است. مثلاً برای برداشتن بطری آب می‌دانیم چه قدرت و فشاری نیاز است تا بتوانیم آن را برداریم، ممکن است کودک در این حس دچار کم‌حسی یا بیش حسی باشد.

• اگر کودک دچار کم‌حسی باشد؛ یعنی باید این حس خیلی بیشتر از حالت عادی تحریک شود تا به حد نرمال برسد و کودک رفتارهایی می‌کند که می‌خواهد آن  حس را دریافت کند. به‌عنوان‌مثال برای راه‌رفتن پاها را روی زمین می‌کوبد یا روی نوک‌پنجه راه می‌رود که ممکن است به‌خاطر فشار زیادی باشد که به بدنش وارد می‌شود، دندان‌قروچه یا پرتاب‌کردن‌های بیش از حد و تکانش‌ها و بی‌قراری‌های مداوم؛ بنابراین این حس عمقی در کودکان باعث ایجاد کم‌حسی می‌شود و ممکن است این رفتارها را در کودکان ببینیم.
• اگر کودک دچار بیش حسی باشد بیشتر از اینکه بخواهد چیزی را فشار دهد یا به‌اندازه از وزن بدن خودت برای انجام حرکات استفاده کند خوشش نمی‌آید، در جویدن مغزها محکم اذیت می‌شود و ترجیح می‌دهد بدون فشار حرکات را انجام بدهد.

حس وستیبولار یا حس تعادلی

گیرنده‌های این حس در گوش داخلی ما قرار گرفته‌اند که با حرکت سر فعال می‌شوند.

• اگر کودک دچار کم‌حسی باشد کارهایی می‌کند که این حس تحریک شود؛ مانند چرخیدن دور خودش یا حرکات رفت و برگشتی و بالا و پایین پریدن.
• اگر دچار بیش حسی باشد باعث می‌شود کودک ترس از ارتفاع داشته باشد و آرام حرکت کند یا از حرکت سریع ماشین حالت تهوع بگیرد و حتی سوار تاب نشود.

حس لامسه

گیرنده‌های این حس در بافت پوست قرار گرفته است.

• اگر کودکی دچار بیش حسی باشد نسبت به بافت‌های مختلف حساس است و فقط برخی بافت‌ها مثل لباس نرم را بپذیرد، یا مثلاً فقط یک بافت را می‌خورد مثل بافت نرم که نیاز نباشد چیز سختی را بخورد.
• در کم‌حسی لامسه کودک دو دارد بافت‌های مختلف را لمس کند؛ مانند لمس‌کردن خاک و شن.

حس بینایی

• اگر کودک در بینایی دچار کم‌حسی باشد دنبال نور بیشتر و چیزهای پر زرق‌وبرق است، کودک نور‌های مختلف و شکل‌های مختلف را دوست دارد.
•  اگر کودک  دچار بیش حسی باشد ممکن است نور را دوست نداشته باشد و دنبال تاریکی است.

حس شنوایی

• اگر کودک دچار کم‌حسی باشد دنبال تحریک حس شنوایی است و با دهان خود یا ضربه‌زدن به میز صداهای مختلف تولید می‌کند.
• اگر کودک دچار بیش حسی باشد با صداهای معمولی هم اذیت می‌شود و گوش‌های خود را می‌گیرد.

حس چشایی

این حس متوجه‌شدن و درک مزه‌ها است.

• اگر کودک دچار بیش حسی باشد مزه‌ها برای او اذیت‌کننده هستند و ترجیح می‌دهد فقط طعم‌های ملایم را استفاده کند.
• اگر کودک دچار کم‌حسی باشد دنبال مزه‌های قوی ترشی و شوری هستند که در ادامه ممکن است مشکلات غذایی برای  کودک درست کند.

حس بویایی

• با داشتن بیش حسی بوهای معمولی کودک را اذیت می‌کند و معمولاً وسیله‌های جدید را ابتدا بو می‌کند و اگر مشکلی نداشت  با آن کار می‌کند.
•  اگر کودک دچار کم‌حسی باشد مدام دنبال بوکردن چیزهای مختلف است؛ ولی نوع رفتار کودک متفاوت است و از تجربه‌کردن بوهای مختلف لذت  می‌برد.

اهمیت بررسی مشکلات حسی

اهمیت این حس‌ها بسیار زیاد است و باید برای هر مشکلی مانند مشکلات اضطرابی، اجتماعی، پرخاشگری، لج‌بازی، ارتباط نگرفتن با بقیه بچه‌ها، توجه و تمرکز،  مهارت‌های حرکتی قبل از اینکه هر چیزی را بررسی کنیم باید پایه‌های حسی را بررسی کنیم که متوجه شویم آیا کودک ما می‌توانند نسبت به محرک‌های محیطی که می‌گیرد پردازش مناسب و در نتیجه رفتار مناسبی داشته باشد یا خیر. اگر کودکی در این حس‌ها دچار مشکل باشد و این حس‌ها یکپارچه نباشد ممکن است در کودک باعث بدغذایی، مشکل در ترک پوشک، بدخوابی و مشکلات دیگری شود.

مسئله دیگری که مهم است این است که این کم‌حسی یا بیش حسی باعث نقص عملکرد در فرد نشده باشد، مثلاً فردی دوست ندارد لباس یقه‌اسکی بپوشد؛ ولی این باعث اختلال در عملکرد فرد نمی‌شود؛ ولی زمانی که کودک لباس‌هایی که بافت دارند را دوست ندارد و حمام‌کردن را دوست ندارد یا بغل‌کردن را دوست ندارد مشکل حسی وجود دارد که باعث نقص عملکرد در کودک می‌شود.

بررسی و تشخیص مشکلات حسی

اگر الگوی حسی کودک از نوع حساسیت حسی باشد تغییر را دوست ندارد و یک روتین مشخص دارد و نسبت به رفتارهای مختلف حساس است که این باعث اختلال اضطراب در کودک می‌شود و باید پایه‌های حسی در او بررسی شود. همچنین اختلالات دیگری هستند؛ مانند بیش‌فعالی، اوتیسم، بیبی دیجیتال، فقر محیطی، درک پایین کودک که ممکن است کودک مشکلات یکپارچگی حسی داشته باشد و باید کودک به کار درمانگر ارجاع داده شود تا مشکل او برطرف شود.

عوامل مؤثر در شکل‌گیری اختلالات حسی

ژنتیک و عوامل محیطی نقش مهمی در شکل‌گیری اختلالات حسی دارند، اگر به شکل خانوادگی افراد حساس باشند یا رفتارهای مشابه دیده شده باشد می‌توان گفت زمینه ژنتیکی دارد و باید درمان شود. در مورد شرایط محیطی باید گفت کودک به‌اندازه مناسب تحریکات محیطی را دریافت نکرده است و باعث شده حس‌های کودک خام بماند و رفتار نامناسبی از خود نشان دهد که درمان آن از طریق کار درمانگر انجام می‌شود.

راهکارهای درمانی مشکلات حسی

1. تشخیص دقیق: اولین گام، شناسایی نوع و شدت مشکل حسی است.
2. درمان تخصصی: کار درمانگران با تمرینات هدفمند می‌توانند مشکلات را کاهش دهند.
3. پرهیز از فشار بیش از حد: شرکت در کلاس‌های متعدد ممکن است کودک را بیش از حد خسته کند.
4. توجه به ظرفیت کودک: برنامه درمانی باید متناسب با توانایی‌های کودک طراحی شود.

نتیجه‌گیری

مشکلات حسی در کودکان اگر به‌موقع شناسایی و درمان شوند، می‌توانند تأثیرات مثبتی بر زندگی آنها داشته باشند.

توجه به این مشکلات و اقدام به درمان می‌تواند از بروز اختلالات جدی‌تر جلوگیری کند. به یاد داشته باشید که مشورت با کار درمانگر حرفه‌ای کلید اصلی رفع این مشکلات است.